متن جلسه اول و دوم این درس رو به درخواست بعضی از دوستان گذاشتم البته کمی ناقصه که عذر خواهی می کنم. فایل صوتی جلسه دوم هم موجوده و گر کسی تمایل داشت قابل دسترسیه.

حلسه اول، مبانی حقوق بین الملل خصوصی یک:

 
حقوق دو رکن دارد: یکی شخص است که صاحب حق است
دوم رابطه حقوقی است که در قالب عناوین مختلف مثل قراردادها و مسئولیت قراردادی مالکیت ارث و اسناد مانند الزام به تنظیم سند و...
پس در بحث در حقوق به طور کلی، یکی اشخاص داریم و دیگری رابطه حقوقی. حقوق شخص مدار است یعنی اول شخص است که با احراز شرایط اهلیت می یابد که در قالب حقوق ظهور میابد.  در حقوق بین الملل هنگام صحبت از حقوق اشخاص تابعیت به عنوان اولین موضوع مطرح می شود. تابعیت وصفی است که ما به شخص می دهیم یعنی ایا شخص ایرانی است که تابعیت بدهیم یا نه، دارای اهلیت تمتع هست و استیفا یا خیر. اثر وصف تابعیت باعث طبقه بندی افراد به ایرانی و خارجی از نظر تابعیت می شود.
 
اشخاص در حقوق خصوصی و عمومی:
هنگامی که در حقوق می خواهیم صحبت از شخص کنیم باید ابتدا یک تقسیم بندی را مدنظر قرار دهیم و مشخص کنیم صحبت از شخص در حقوق خصوصی و مدنی است یا عمومی:
در حقوق مدنی و خصوصی بحثها درباره اشخاص ابتدائا در موضوع اهلیت تمتع و استیفای اوست و بعد صحبت از حقوق مربوط به شخصیت می کنید. اما در حقوق عمومی وقتی صحبت از شخص می کنید صحبت از شخص حاکم در مقابل فرمانبر می کنیم. در ح عمومی اشخاص هیچ گاه مساوی نیستند. ولی در ح خصوصی فرض بر تساوی اشخاص و با رابطه عرضی است. وقتی رابطه عرضی باشد از تساوی حقوق برخوردارند ولی در ح عمومی به خاطر نظم رابطه طولی و بین حاکم و فرمانبر داریم. در حقوق خصوصی مبنای فقهی حق، بنای عقلاست در صورتی که در حقوق عمومی ممکن است مبنای امور، عرف و بنای عقلا نباشد مانند مالیات. بلکه مبنای آنها مصالح و مفاسد و صلاحدید حاکمیتی است.
 
اشخاص در ح بین الملل:
در مورد اشخاص در ح خصوصی و عمومی دیدیم به لحاظ حاکم و محکوم یا رابطه عرضی و تساوی حقوق چه وضعیتی دارند. در بین الملل خصوصی هم از اشخاص صحبت است مثلا من تبعه ایرانم لذا از حقوقی برخوردارم که تابعه خارجی ندارد. تبعه ایران که شد اهلیت تمتع وی کامل می شود. قانون مدنی می گوید حمل از حقوق متمتع می شود مشروط بر اینکه زنده متولد شود. ولی خارجی از همه حقوق متمتع نمی شود.
بنابراین اولین وصفی که به دنبالش آثاری می اید اهلیت تمتع است که اگر شخص وصف ایرانی را نداشت بحث چگونگی وضعیت تمتع و حقوقش چیست؟ برای پاسخ باید سه حوزه حقوق مدنی، سیاسی و عمومی را از هم جدا کرد. اصولا از حقوق مدنی برخوردار است. در حقوق سیاسی اصلا بهره نمی برد مثلا نامزد شدن برای... در نهایت از ح عمومی اصولا متمتع نمی شود مگر قانون اجازه دهد.
برای تطبیق اجمالی با بحث شما اگر مالکیت فکری از ح عمومی باشد تفسیر کاملا مضیق باید شود.

جلسه دوم:
ادامه مبانی ح بین ال خصوصی:
ح بین ال خصوصی در دو بخش یک و دو مطالعه می شود که گفتیم بخش یک درباره اشخاص بود. حقوق از جهتی شخص گراست و محور ان شخص است در جاهای مختلف با عناوین مختلف مثلا اهلیت حقوق بشر در بین ال خصوصی هم با یک عنوان خاص تابعیت که بمعنی تعلق شخص به کشور و حکومت معین است. سوال شد که اثر تابعیت در چیست؟ اثر مستقیم ان در حق و تکلیف است. حق و تکلیف همواره در دو مرحله مطرح است: اهلیت تمتع و استیفا که در بین ال خصوصی تنها تمتع مطرح است. البته در ح خصوصی اهلیت تمتع برای اتباع داخلی امری مطلق است. یعنی بدون هیچ پیش شرطی و از همان ابتدا برای حمل به شرط زنده متولد ... اهلیت تمتع در چه حقوقی متصور است؟ حقوق سیاسی عمومی و خصوصی.
اما برای بیگانگان حق تمتع مطلق نیست: در ح عمومی اصولا حق ندارند مگر تصریح شود و در ح خصوصی بالعکس. اگر حق مالکیت فکری خصوصی باشد اتباع بیگانه از حقوق مربوط به آن بهره مند هستند مگر آنکه قانون استثنا کرده باشد.
حقوق عمومی بین اشخاص حقوق عمومی و اشخاص حقوق خصوصی برقرار است. برخی حقوق عمومی را لطف عنوان می کنند. مبنای ان هم مصلحت است و مثل معاملات مبنای نفع اشخاص و عدالت بینابینی ندارد، بلکه به مصلحت اندیشی دولت بسته است. لذا دولت با توجه به شرایط زمان و مکان انرا وضع می کند. پس از علامتهای حقوق عمومی آن است که یک روز مجاز است و یک روز ممنوع می شود. ملاک های تشخیص حقوق عمومی، شخص طرف رابطه، ماهیت رابطه و جهت گیری قوانین مربوطه است. یکی از علامت های دیگر هم آن است که دیوان عدالت اداری به عنوان مرجع شکایات مربوط به ان شناخته می شود.
 
رابطه متقابل:
یکی از مواردی که اهلیت تمتع در ح خصوص مورد نقض است و اهلیت خارجی را به رسمیت نمی شناسید بحث رابطه متقابل است مثلا اگر در کشوری حق نام را برای ایرانی نشناسند در ایران هم با اتباع ان کشور همین برخورد می شود.
رابطه متقابل به دو بخش تقسیم می شود: یکی رابطه ای که مثبت است و جنبه ثبوتی دارد و دیگری منفی است. مثبت یعنی باید شما بشناسید تا من هم بشناسم. رابطه متقابل منفی یعنی اصل بر این است که طرف مقابل برای اتباع من قائل است مگر انکه نفی کند او اگر نفی کرد من هم برای اتباع ان نفی می کنم. پس اولی جنبه مضیق دارد ولی دومی موسع، یعنی از نظر تقدم زمانی عمل به رسمیت شناخت حقی توسط یکی از طرفین.
تقسیم دیگر: رابطه سیاسی، قانونی و عملی: قانونی یعنی رابطه متقابلی که در قانون مصرح است ولی قوانین معمولا عام است و این طور نیست که در هر موردی در قانون تصریح شده باشد. گاهی هم سیاسی است مثلا استعلام می شود از وزارت خارجه و می گویند برخورد ما با اتباع فلان کشور مثبت است. گاهی هم عملی است یعنی در عمل قضات به نحوی جامع مثبت عمل می کنند.
پس اصل در اهلیت تمتع شناسایی است مگر خلافش تصریح شده باشد و البته استثنایی هم در مورد رابطه متقابل داشتیم. اما گرایشهای حقوق جدید مواردی را عرضه می کند که سعی کرده است دائره اهلیت تمتع در انها را وسیع کند. یکی از این گرایشها نظریه های حمایتی است که در حقوق بشر می بینید توضیح آنکه برخی حقوق به عنوان ح اولیه بشر مطرح است. مثلا کشوری بگوید حتی ح داشتن اموال منقول را هم برای خارجی نمی شناسم که ممکن است با استناد به حقو اولیه بشری مورد اعتراض قرار گیرد. نظریه حقوق اقلیت ها هم مورد دیگر است. در ح بشر دیدگاه کاملا فردگرایانه است یعنی فرد در مقابل دولت حقوقی محترم است. اما در ح اقلیت ها تلقی از حمایت کاملا جمع گرایانه است و از یک گروه حمایت می شود در برابر دولتها.
 
بین ال خصوصی 2:
پس از بیان مبانی حقوق بین الملل خصوصی یک در حقوق بین الملل خصوصی دو بایدا شخص را از جهت اهلیت استیفا مطالعه کنیم یعنی اینکه از چه زمانی و با چه شرایطی طبق کدام قانون اهلیت استیفا می یابد. در اهلیت استیفا صحبت اصلی از قانون حاکم است که قاعده در آن حاکمیت قانون ملی شخص است. بحث از تعارض قوانین در اینجا مطرح می شود. در تعارض قوانین بحث از رابطه حقوق خصوصی است که یک عنصر خارجی در ان مداخله کرده است.