پ- آیا حقوق مالکیت ادب وهنری در مورد فن چاپ و سایز کلمات قابل اعمال است ؟
       بعضی عقیده دارند که فنون چاپ یک اثر نمی تواند بوسیله کپی رایت مورد حمایت واقع بشود و همین که یک بار ایجاد شود ماهیت همگانی و عمومی به خود می گیرد و همه می توانند از آن استفاده کنند. واقعاً چرا آنها نمی توانند مورد حمایت کپی رایت باشند؟
 آیا بخاطر این است که آنها را به آسانی می توانیم دانلود بکنیم و اینکه آنها قابلیت توزیع و پخش را دارند؟ یا بخاطر اینکه از آنها برای ایجاد یک شکل هنری و عبارت ادبی جدید استفاده می شود؟ به نظر فونت های اصل ابزار های بیان می باشند و وقتی مالک اثری را بوجود می آورد یک حد معمولی ملموسی از آنچه کلمه از فونت ها ایجاد کرده خارج می نماید و ازاینرو بواسطه کپی رایتی که به اثر تعلق می گیرد قابل حمایت است.
این فرایند تلقی خلاقیت و اصالت اثر، نقش مهمی را ایفاء می کند. به این معنی که طرح های اسکن شده ای که تبدیل به فونت ها و یا دخشه ای آرایشی  یا طرح هایی که دو برابر میشود می گردند، اصیل نیستند و به افراد حق انفرادی برای ادعای مالکیت نمی دهند.
 فونتها و دخشه های آرایشی که نقطه به نقطه ایجاد شده اند و یا از روی چرک نویسی ایجاد شده اند یا از ابزارهای مشابه ایجاد شده اند قابلیت حمایت کپی رایت را دارند.
 در غیر این صورت، ایجاد کنندگان فونت های اصیل و دخشه های آرایشی قادر نخواهند شد که بطور قانونی آثارشان را بفروشند و یا برای استفاده از آنها شروطی را تصریح نمایند. البته عقاید راجع به این مساله خاص متفاوت است، اما آنچه که اینجا هست یک اظهار نظر شخصی است .
ت- آیا نرم افزارهای همگانی و عمومی و کالایی که بدون حق الامتیاز است کپی رایت دارند ؟
Midis و تصاویر گرافیکی نظیر (گرافیک های وب ، عکسها ، لوگوها‌، دیگر هنر های دیجیتالی) نوشته ها، متن ها ، html ، نرم افزا های زبان کامپیوتری یا دیگر موضوعات مرتبط با این بخش، که از نرم افزار های عمومی هستند، به شما این حق را اعطاء نمی کنند که بتوانید ادعای کپی رایت کنید. بخاطر اینکه شما آنها را پیدا میکنید و از آنها استفاده میکنید.
 ادعای کپی رایت شما فقط می تواند برگردد به محتوی اثری که شما ایجاد کردید و به آنچه که ویژگی عمومی و همگانی دارند، تعلق ندارد و اگر شما مطلب خودتان را در روی وب سایت شخص دیگری پیدا کردید شما نمی توانید ادعا و شکایتی علیه او مطرح کنید.
بدیهی است که اگر عین مطالب شما بدون اینکه از نام شما صحبتی شده باشد، و در روی وب سایت شخص دیگری بنام خود ایشان قرار داده شده باشد، این تجاوز آشکاری است به حقوق شما و شما می توانید از مقررات کپی رایت برای حمایت از اثرتان استفاده کنید.

ث- آیا شما می دانید که کدهای html  و طرح های صفحات وب سایت قابلیت حمایت از کپی رایت را ندارند؟
         این موضوع براین اساس مبتنی است که اساساً اگر ما نتوانیم طرحهای صفحات وب سایتمان را به صورت ملموس و قابل دسترس قرار ندهیم به نحوی که اگر ما پدیدآورنده آن اثر هستیم، آنها را بصورت ثابت و ملموس در نیاوریم که نتوانیم در قسمت سخت افزار کامپیوتر مان نگه داریم آن قابلیت حمایت از طریق کپی رایت را ندارد.
        اگر کسی بیاید صفحه طراحی شده ای از یک html  را نسخه برداری کند و بعد آن را داخل یک صفحه دیگر بگذارد او نمی تواند نسبت به آن ادعای کپی رایت نماید به این دلیل که کار او یک کپی برداری است و یک کار اصل نیست و اقدام او می تواند حتی به عنوان تجاوز به کپی رایت تفسیر و تلقی بشود.
        با این وجود چیزی وجود دارد که باید روشن بشود. اگر شما از یک صفحة طراحی شده ای که خوشتان آمده و آن را دوست دارید که داشته باشید، می توانید به طور قانونی و مشروع با طراحی جدیدی از یک وب سایت با استفاده از یک وب سایت دیگری که مشابه آن چیزی که شما در وب سایت شخص دیگر داده اید یک برنامه جدیدی طراحی کنید، بدون اینکه از برنامه دیگری کپی کرده باشید.
بنابراین در این مرحله شما مرتکب هیچ تخلفی نشده اید، فقط مراقب باشید که از برنامه اصلی وب سایت طراحی شده دیگری نسخه برداری نکرده باشید.
       ایده های غیر قابل ملموس و رویت نشدة واقعی نمی تواند از حمایت کپی رایت برخودار بشود. نتیجه اینکه ایده هایی که مادی می شوند در واقع قابل لمس هستند، تحت حمایت کپی رایت می باشند.
باید بدانیم که حقوق مالکیت ادبی و هنری چیست و اینکه وقتی یک وب سایتی طراحی می شود و بصورت html در می آید و قابلیت این را پیدا می کند که بتوان در سخت افزار کامپیوتر ذخیره بشود چیست. این به آن معنی است که کپی و نگه داری منشاء کد گذاری یک طرح وب سایت شخص دیگر امکان پذیر نیست.
برای مثال، اگر من یک ایده صرفی برای طراحی یک وب سایت در مورد گل رز داشته باشم این ایدة من نمی- تواند تحت حمایت کپی رایت واقع شود. چون این فقط یک ایده است و بصورت ملموس و قابل لمس در نیامده است تا بتواند مشمول قاعدة کلی شود.
آیا آثار غیر ملموسی که من از ایده هایم تولید میکنم به موجب کپی رایت می تواند حمایت بشوند؟ توصیفاتی که من خواهم نوشت، عکس های گرفته شده از گل رز، و html  کدینگی که ایجاد شده اند برای طراحی یک صفحه وب سایت که همگی در سخت افزار کامپیوتر من نگه داری می شوند، همة این ایده هایی که در یک سایز متوسط غیر ملموس ثابت می شوند، همگی قابلیت حفاظت حمایت کپی رایت را دارند.
ح- اگر من پیرامون درخواستی که مورد نیازم می باشد یک نوشته یا متن و یا تصویر گرافیکی شخص دیگر را بکار می برم و آنرا تغیر دهم چه اتفاقی می افتد؟ آیا من مالک جدید نسخه جدید به شمار می روم؟
اگر شما از طرف مالک اصلی اثری که از آن استفاده کرده اید اجازه دارید، تحت شروطی که او مقرر کرده یکی از موارد فوق را در مورد اثر اصلیش انجام دادید، شما مالک جدید  نسخه جدید بوجود آمده هستید. تنها اگر مرتکب سرقت ادبی و تجاوز به کپی رایت نمی شوید، این موضوع صدق می کند.
ج- اگر یک صفحة حاوی حقوق مالکیت ادبی و هنری خود شما را من به زبان دیگر ترجمه کنم، چه عاقبتی خواهم داشت؟ آیا شرط است که من  نیازی به اجازه دیگری ندارم و آیا من مالک کار جدید تلقی می شوم ؟
کنوانسیون برن در این خصوص تصریح می کند که : «آثار ادبی و هنری مولفین که تحت حمایت این کنوانسیون می باشد برخوردار از یک حق انحصاری نشر و اجازه قانونی ترجمه آثار مولفین در تحت شرایط حمایت از آثار اصلی حقوق آنها بهره مند می باشند».
این به آن معنی است که شما برای ترجمه یک اثر ادبی و هنری به زبان دیگر نیاز به اجازه مولف اصلی اثر دارید و همچنین این یک اثر جدید تلقی نمی شود. شما تنها یک اثری را که قبلاً موجود بوده را به زبان دیگر ترجمه کردید. شما تنها مالک منحصر به فرد ترجمه تان هستید که از حمایت مقررات کپی رایت بهره مند هستند و از سوی دیگرحتی اگر شما از طرف مولف اجازه داشتید که آن را به زبان دیگر ترجمه کردید شما در چارچوب ترجمه به اعتبار مولف اصلی اثر به عنوان مولف اصلی اثر هنوز نیاز دارید.

خ- قالب گیری طرح ها:
برای آسان کردن دریانوردی استفاده از قالب بندی طرح ها امری است کاملاً قابل قبول و متعارف. اما ، برای بدام انداختن و یا قفل کردن صفحات اشخاص دیگر در قالب طرح وب سایت شما امر قابل قبولی نیست. برای اینکه ؛ اولاً ، این کار بی نهایت خشن است اگر محتوی سایت شما به اندازه کافی جالب توجه است نمی بایست نگران این باشید که بینندگان آن به وب سایتتون بر نمی گردند. در حالیکه از یک زنجیره بیرونی خارج از وب سایت شما لحظه به لحظه وارد آن می شوند. دوماً: به اعتقاد من ثابت می شود که صفحه وب شخص دیگر که از میان قالب های طرح استفاده می کند ممکن است به عنوان تجاوز به کپی رایت در بعضی موارد  تفسیر بشود .
برای مثال، اگر من صفحه شخص دیگر را با اصل شعری که داخل آن است به وب سایت خودم بیرون بکشم بواسطه استفاده قالب طرح ممکن است دیگران را گمراه بنماید که معتقد بشوند من مولف و پدیدآورنده آن شعر هستم. وقتی که عمداً یا سهواً مهر دیگری را می دهد که کسی خالق کار شخص دیگری است اینجاست که یک تجاوز به کپی رایت مالک واقعی اتفاق می افتد .

د- استفاده منصفانه و عادلانه از یک اثر ادبی و هنری چیست ؟
بکار گیری و استفاده بخشی از یک کار تحت حمایت واقع شده مالکیت ادبی و هنری برای مقاصد زیر نظیر نوشتن شعر به تقلید از سبک شعری دیگری، گزارش خبری جدید، تحقیق و آموزش در مورد چنین اثر کپی رایت شده بدون اجازه از مولفش یک استفاده منصفانه و عادلانه یا شیو? بی طرفانه محسوب می شود .
اما استفاده از بخشهای دیگر متعلق به اثر کپی رایت شده یا استفاده از آثار کپی رایت شده برای هر مقصود دیگری غیر از مواردی که در بالا ذکر کردیم استفاده عادلانه و منصفانه فرض نمی شوند، بنابراین باید مراقب باشیم ! که در برگیرنده نسخه برداری از یک متن یا کپی برداری از یک کارت پستال، مجلات ،‌کتابها ،‌ یا هر کار دیگر است. برای مثال، اگر شما از یک کتاب جغرافیایی ملی عکسی از جنگل آمازون را در مورد سفر اعضای خانوادتون به جنوب آفریقا در وب سایت شخصیتان بدون اجازه بگذارید احتمالاً در بیشتر موارد به عنوان استفاده منصفانه ملاحظه نمی شود.
 اما اگر آن عکس را دوباره منتشر کردید روی وب سایتتون برای اظهار نظر روی عکس با این عنوان که آن عکس در کتاب جغرافیای ملی منتشر شده، این احتمالاً تحت عنوان استفاده منصفانه ممکن است مورد توجه واقع شود .
شما همچنان مجبور هستید که برای منبع کارتان بواسطه ذکر نمودن کار مولف اثر روی وب همان صفحه اعتبار ببخشید. نکته بسیار مهم این است که بسیاری فکر میکنند که می توانند کار شخص دیگری را بدون اجازه او بکار ببرند و اعم از اینکه مکتوب باشد ، تصاویر گرافیکی باشد ، midis ، و مانند آن و استفاده از آنها برای کار آموزشی بدون بدست آوردن اجازه مالک یا اینکه ذکر از منبع به عنوان اعتبار داده باشیم چون آن استفاده عادلانه است .
وقتیکه شما در مدرسه یا موسسات آموزشی بر جزوة آموزشی عبارتی را نوشتید، آیا شما منابعتان را ذکر نمی کنید و آیا آن مطالب را معتبر نمی کنید؟ حتی اگر شما به قصد تفسیر و نقد اثر اصلی مولف از آن استفاده کنید؟ یا آیا شما احساس می کنید که چون مفهوم مبهم از استفاده عادلانه، اشتباه و غلط است، اجازه مولف را لازم نمی دانید. شما باید برای معتبر کردن منابعتان باید اسم منبع تان را ذکر کنید، و این کارتان را برای ارجاع به آنها سخت می کند. این یک الزامی است تحت شمول قوانین حمایت از مالکیت ادبی و هنری و اگر این کار صورت نگیرد، ما مرتکب یک سرقت ادبی خواهید شد . 
ذ- حمایت از مالکیت ادبی و هنری در بین الملل چگونه است ؟
         در سطح بین الملل مقررات راجع به حمایت از مالکیت ادبی و هنری که قادر باشد از اثرتان در سراسر جهان حمایت کند وجود ندارد. اما، لازم به ذکر است که در اکثر کشورهای عضو کنوانسون برن و کنوانسیون جهانی کپی رایت ( UCC ) به شما این اجازه را می دهند که از اثرتان در کشورهای عضو که شما مقیم و یا شهروند آنها نیستید مورد حمایت قوانین آنها باشید.
         به موجب این معاهدات آثار مورد حمایت به شرح ذیل می باشند :
(I) آثار منتشر شده یا منتشر نشده یک مولفی که مقیم یا شهروند کشوری است که عضو یکی از این معاهدات باشد. و یا
(II)  اثر منتشر شده با اجازه مولفی که مقیم یا شهروند کشوری نیست که عضو یکی از این معاهدات است.
 در این موارد اگر یک اثر در دو یا چند کشور عضو اتحادیه برن منتشر یافته باشد و در ظرف زمانی 30 روز از انتشار نخستین نشریه، آن اثر می تواند بطور همزمان در چند کشور منتشر شده است تلقی بشود. در خصوص حفظ و حمایت از منافعی که در این بررسی بیان شده است باید بگوییم که از نظر کنوانسیون برن هیچ تشریفات رسمی غیر از اینکه در اثر مولف، اسم وجود داشته باشد، چیز دیگری نیست.
به موجب مقررات کنوانسیون جهان کپی رایت، اخطار  و اعلام نشان کپی رایت در کنار اثر ضروری است. این اخطار باید حاوی علامت یا سمبل کپی رایت © باشد به همراه ذکر سال اولین انتشار و اسم مالک اثر، برای مثال ( copy right © 2002 john smith ) . این اخطار به چنین شیوه و محل آن به عنوان یک اخطار معقولانه مناسب برای ادعای کپی رایت تلقی می شود است.
ر- بنابراین منظور ما از این جمله ( copy right © 2002 john smith ) چیست ؟
خوب ، اگر فرض کنید که آقای جان اسمیت مقیم کانادا باشد ( کانادا عضو کنوانسیونهای فوق می باشد )، و اگر شخص دیگری در ایالات متحده آمریکا ( که این کشور نیز عضو هر دو کنوانسیون می باشد) به وب سایت آقای جان اسمیت دسترسی پیدا کند که تحت یکی از شرایطی که در بالا متذکر شدیم ( I ) و یا ( ii ) بموقع سمبل و علامت کپی رایت را در نشان می دهد ( به عنوان ضرورتی که در مقررات UCC آمده است ) می توان بر این عقیده بود که اثر جان اسمیت به مانند یک اثر منتشر شده مورد توجه و حمایت قرار بوده و بنابراین در ایالات متحده آمریکا مورد حمایت واقع می شود، به همان نحوی که در کانادا مورد حمایت واقع می شود.
مبحث سوم: وضعیت حقوق ایران در رابطه با آثار ادبی و هنری که بصورت نرم افزارهای رایانه ای طراحی گردیده اند چیست و آیا قابلیت حمایت از طریق مقررات قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان مصوب 1348 را دارند؟
پیشتر در مقدمه به این مطلب اشاره کردیم که متاسفانه، قانونگذار ایران در خصوص حمایت از آثار ادبی و هنری به جز اندک حمایتی که از این آثار در سال 1348 نموده است اقدام دیگری به عمل نیاورده است و بدیهی است که پس از گذشت مدت زمانی بالغ بر 35 سال از تصویب آن، هم اکنون پاسخگوی نیازهای امروز نباشد. بخصوص اینکه امروزه نسبت به گذشته ابزارهای چاپ و نشر گسترش یافته است و به مثابه همین افزایش، کنوانسیونهای بین المللی مرتبط با آفرینشهای فکری ( از قبیل کنوانسیون حمایت از حقوق مرتبطین با آثار فکری موسوم به کنوانسیون رم، کنوانسیون CBD و ....) رو به تزاید است.
علی رغم آنکه ایران در صدد الحاق به سازمان تجارت جهانی است، اما جای خالی قوانینی جامع در جهت حمایت از خلاقیتهای فکری در حقوق ایران بیش از پیش احساس می شود و در حالیکه تردید در راستای تصویب قوانین جامع آنچنان در ذهن قانونگذاران ما رسوخ کرده است که حتی امکان تصویب قوانین مورد نیاز حتی تا ده سال آینده محتمل به نظر نمی رسد، چه برسد به اینکه کنوانسیون های مرتبط با آثار فکری توسط دولت به امضاء برسد.               
به هر ترتیب، قانون حمایت از نرم افزارهای رایانه ای که در سال 1379 به تصویب رسیده است در خصوص حمایت از حقوق پدیدآورندگان آنها تا حدود قابل توجهی، حمایت را مقرر کرده است. در مادة 1 این قانون حق نشر، عرضه، اجرا، و حق بهره برداری مادی و معنوی نرم افزار رایانه ای به پدیدآورنده تعلق داشته باشد. مدت حقوق مادی سی سال از تاریخ پدید آوردن نرم افزار مقرر گردیده است.
نکتة قابل توجه در این قانون پیش بینی گردیدن دو مرجع ثبت برای ثبت نرم افزار در نظر گرفته شده است. طبق مادة 8 اگر اثری قابلیت حمایت از طریق قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان را داشته باشد پس از تاییدیة شورای عالی انفورماتیک ثبت اثر با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهد بود و اگر اثری قابلیت برخورداری از حمایت قانون مالکیت صنعتی و علائم تجاری را داشته باشد ( یعنی کاربرد صنعتی داشته باشد) ثبت نرم افزار با مرجه ثبت شرکتها در قسمت مربوط به ادراة مالکیت صنعتی و ثبت علائم تجاری خواهد بود.
این ماده دو نتیجة مهم دارد اول آنکه تلویحاً بیانگر آن است که بر خلاف رویة معمول در اکثر کشورهای پیشرفته و مقررات موافقتنامة تریپس ( بند 1 مادة 10 ) به نرم افزارهای رایانه ای ویژگی صنعتی و فنی اعطا کرده است و دوم آنکه هم حمایت از نرم افزار رایانه ای می تواند در قالبحقوق کالکیت ادبی و هنری  باشد و هم در قالب حقوق مالکیت صنعتی  باشد.
به هر حال از آنچه که مطرح گردید این نتیجه را می توان گرفت که از نظر ماهوی اگر نرم افزاری طبق شرایط مقرر در قانون حقوق مولفان و مصنفان دارای ویژگی ادبی و هنری باشد در مواردی که برای حمایت از پدیدآورنده با خلاء قانونی مواجه شدیم به مقررات این قانون مراجعه نماییم.
بنابراین، پیوستگی و ارتباط بین قانون حمایت از نرم افزار های رایانه ای با قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان نشان از این دارد که اگر چنانچه قانونگذار ایران کنوانسیون 1971 برن را بپذیرد آنچه که در ارتباط این مقاله در مورد حمایت از خلاقیتهای فکری مرتبط با آثار ادبی و هنری منتشر شده در اینترنت بررسی کردیم را می توان در حقوق ایران نیز به آن جستجو کرد. در واقع، برخورداری از مزایا و فواید حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای در اینترنت که در چارچوب مقررات کنوانسیون برن صورت می گیرد مستلزم الحاق به این کنوانسیون و امضاء موافقتنامة تریپس است.
چراکه در موافقتنامة تریس اصولی آمده است که رعایت آن برای تمامی کشورهای عضو الزامی است این اصول عبارتند از: 1- اصل رفتار ملی ( national treatment ) 2- اصل دولت کامله الوداد 3- اصل جلوگیری از سوء استفاده از حق.
      تالی فاسد عدم الحاق به مقررات بین المللی، آن است که اتباع ایرانی که در داخل ایران اقدام به طراحی وب و یا انتشار آثار ادبی و هنری خود در اینترنت می نمایند قادر به تعقیب قضایی کسانی که به آثار آنها در خارج از قلمرو ایران تعرض و یا سوء استفاده می نمایند نخواهند بود.
نکتة جالب توجه این است که البته پدیدآورندگان آثار منتشر شده در اینترنت می توانند با استناد به مقررات قانون حمایت از نرم افزارهای رایانه ای و هم چنین قانون حمایت از حقوق مولفین و مصنفین از حمایت قانونی برخوردار باشند. منتها این راه حل جامعی برای تعرضات صورت گرفته در آنسوی مرزها نیست.
          
 منابع:
انگلیسی
1-www. Whatiscopyright.org
2- Bern Union for the Protectionof Litrary & Artistic  Property included in 1971.
3- Bitlaw – A Resource for Technology Law.
4- R.I.G.H.T.S.- Redistribution in Graphics Has to Stop.
5- Intellectual property law, Tina Hart & Linda Fazzani, published by palgrave Macmillan, third edition,2004.